در سال‌های اخیر و با گسترش روز‌افزون شبکه‌های اجتماعی شاهد آن هستیم که برخی افرادسودجو با دام پهن کردن در این شبکه‌ها، کلاهبرداری‌های گوناگون و گسترده‌ای را برای فریب و سواستفاده از زنان و دختران ایرانی به راه انداخته‌اند.
به عبارت دیگر اخبار و گزارش‌های مکرر در رسانه‌ها گویای آن است که تمرکز اخاذان و کلاهبرداران روی این بخش از جامعه ایرانی رو به افزایش است که این موضوع زنگ خطر توجه بیشتر مسئولان پیشگیری و زنان و دختران کاربر اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها را دو چندان کرده است.
در حال حاضر برخی از این فریب‌ها به کلاهبرداری و اخاذی‌های مالی بالایی ختم شده و بعضا درآمدهای میلیاردی را برای کلاهبرداران به همراه می‌آورد و البته برخی از این فریب‌ها نیز موجب لطمه به آبروی افراد و بروز اتفاقات تلخ می‌شود.
اگرچه به عنوان یک فعال حوزه آی‌.تی همواره از گسترش شبکه‌های اجتماعی حمایت می‌کنیم و به هیچ وجه نیز قصد نداریم قضیه تکراری و کلیشه‌ای “شبکه‌های اجتماعی خوب یا بد؟” را به میان بکشیم، اما قصد داریم تا با برشمردن برخی از فریب‌های رایج کلاهبرداران در این شبکه‌ها، زنان و خانواده‌های ایرانی را در این رابطه آگاه و هوشیار کنیم. طبیعی است که شبکه‌های اجتماعی باید به عنوان بستری نگریسته شوند که می‌توان از آن‌ها هم به شیوه خوب و هم به شیوه بد استفاده کرد.
فراموش نکنید که علاوه بر بازتاب‌های رسانه‌ای گسترده فریب و سواستفاده از خانم‌ها در شبکه‌های اجتماعی، برخی آمار نیز حاکی از آن است که به دلایلی همچون کم سن بودن برخی قربانیان، جنسیت قربانیان و مسایلی از قبیل حفظ آبرو و نگرانی از نحوه مواجهه خانواده‌ها در بخش عمده‌ای از موارد شکایتی مطرح نمی‌شود.
در واقع داستان شکایت‌های مطرح شده در این حوزه مثل همان کوه یخی است که تنها نوک کوچکش بیرون از آب قرار دارد و بخش‌های عظیم آن در اقیانوسی از آب‌ فرو رفته و از دیده‌ها پنهان مانده است.
 
موضوعات کلاهبرداری در شبکه‌های اجتماعی
 
بیشتر کلاهبرداری‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی صورت می‌گیرد مربوط به کلاهبرداری‌هایی در زمینه مسایل پیرامون مد، زیبایی، آرایشی، جراحی‌های زیبایی، لاغری، هنرپیشگی، رمالی و گرفتن فال قهوه است؛ موضوعاتی که جامعه هدف اکثریت قریب به اتفاق گردانندگان آن‌ها، زنان و دختران در رده‌های سنی مختلف هستند.
کلاهبرداری و اخذ وجه‌های گزاف بابت جراحی‌های زیبایی جهت لاغری یکی از شایع‌‌ترین موارد کلاهبرداری رایج در شبکه‌های اجتماعی است.
در این شیوه کلاهبرداری فرد با معرفی کردن خود به عنوان پزشک در شبکه‌های اجتماعی در چندین نوبت مبالغی را تحت عنوان حق ویزیت و یا پیش پرداخت جراحی از فریب‌خوردگان می‌گیرد و بعد از به جیب زدن مبالغ هنگفت متواری می‌شود. در مورد دیگر نیز فرد با معرفی خود به عنوان پزشک تغذیه و تجویز رژیم‌های دروغین به صورت ادامه‌دار اقدام به فریب افراد می‌کند که در صورت عدم هوشیاری، کشف این دست کلاهبرداری‌ها می‌تواند برای کاربرانی که به این دام می‌افتند بسیار سخت و پرهزینه باشد.
در تازه‌‌ترین نوع از این نوع کلاهبرداری فردی دیپلمه با معرفی خود به عنوان پزشک متخصص زیبایی در شبکه اجتماعی اینستاگرام و جذب مخاطبان زیاد نهایتا موفق شده با وعده جراحی لاغری زیبایی در یک کلینیک مجهز پزشکی در منطقه نیاوران تهران، مبلغ ۵۰ میلیون تومان از یک خانم کلاهبرداری کند.
حوزه مدلینگ و صنعت سینما نیز این روزها تبدیل به یکی از حوزه‌های مورد تمرکز اخاذان و کلاهبرداران شده است. در این شیوه فرد کلاهبردار با معرفی خود به عنوان نماینده یک شرکت اروپایی مدلینگ یا صنعت مد، عکس‌های دختران جوان و نوجوان را از آنها می‌گیرد و با تهدید انتشار آنها از قربانیان خود اخاذی می‌کند.
روش کار این افراد به این ترتیب است که با دریافت عکس‌هایی از سوژه‌های خود اعلام می‌کنند که تصاویر آنها مورد پذیرش شرکت خارجی قرار گرفته اما برای استخدام و اعزام به خارج از کشور، نیاز به داشتن تصاویری بدون پوشش‌! بوده و از این لحظه به بعد نیز سرنوشت قربانی مشخص است.
در تازه‌ترین مورد از این سبک اخاذی مدیر یک کانال مدلینگ در تلگرام به همین طریق در چند نوبت از یک دختر نوجوان ۱۶ ساله در استان فارس اخاذی کرده است.
وعده هنرپیشگی و به خصوص بازیگری در شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان نیز دستمایه‌ای برای برخی از کلاهبرداران شده است تا مبالغ هنگفتی را از افراد برای به اصطلاح هنرپیشه‌شدن اخذ کنند، وعده‌هایی که اکثریت قریب به اتفاق آنها هم تو خالی و پوچ هستند.
در میان رونق گسترده بساط کلاهبرداران در شبکه‌های اجتماعی این روزها اما شبکه‌ها و سایت‌های همسریابی هم به شدت فعال شده‌اند. این سبک سایت‌ها، کانال‌ها و صفحات در شبکه‌های اجتماعی اگر چه در ظاهر شعارشان صرفا رساندن جوانان به یکدیگر و همسریابی است اما برای معرفی دو طرف به یکدیگر بعضا مبالغ مختلفی از ۳۰ هزار تومان به بالا را درخواست می‌کنند.
علاوه بر این از آنجایی که در این صفحات ازدواج موقت هم تبلیغ می‌شود و نظارت کافی هم روی آنها وجود ندارد همواره خطر کمین افراد خطرناک و تبدیل این صفحات به مراکز فساد و باجگیری نیز وجود دارد.
اما رمالی و پیشگویی هم یکی دیگر از شیوه‌های کسب درآمد کلاهبردان در شبکه‌های اجتماعی است که در آن کلاهبرداران با سواستفاده از سادگی مخاطبان خود اقدام به دریافت پول می‌کنند. تنها در یک نمونه اخیرا یک رمال‌ اینترنتی که به تازگی دستگیر شده توانسته بود ظرف ۶ ماه ۳۰۰ میلیون تومان پول از این طریق به جیب بزند.
آنطور که در نتیجه تحقیقات پلیس مشخص شده این رمال به مشتریان خود که اکثرا خانم بوده‌اند وعده‌هایی همچون باز شدن بخت، افتادن محبت به دل شوهر، جلوگیری از طلاق و وعده‌هایی از این دست می‌داده است. جالب آنکه برخی از فریب خوردگان پرونده این رمال فاقد سواد، افرادی با تحصیلات لیسانس و حتی در چند مورد دکتری بوده‌اند.
 
پرخطرترین شبکه‌های اجتماعی در ایران
 
اما با توجه به تعداد مخاطبان بالا و ضریب نفوذ موبایل، شبکه پیام‌رسان تلگرام در ایران در صدر آمار تخلفات و کلاهبرداری‌ها از هک، همسریابی و اخاذی گرفته تا سرقت اطلاعات را به خود اختصاص داده است. طبق آمار رسمی، تلگرام هم‌اکنون بیش از ۱۴ میلیون کاربر در ایران دارد که از این تعداد عده زیادی روزانه حداقل یک ساعت با آن کار می‌کنند.
یکی از مسئولان پلیس فتا در رابطه با جرم‌خیز بودن شبکه اجتماعی تلگرام گفته است: طی۱۰‌ماه اخیر ۳۷درصد مجرمانی که شناسایی شده‌اند، از شبکه‌های اجتماعی موبایلی برای ارتکاب بزه استفاده کرده‌اند که تلگرام به عنوان پرمخاطب‌ترین شبکه، رتبه نخست جرایم سایبری را به‌خود اختصاص داده است.
بعد از تلگرام اما شبکه اجتماعی اینستاگرام به دومین بهشت کلاهبرداران شبکه‌های اجتماعی در ایران تبدیل شده است. این شبکه اجتماعی به دلیل این که مبتنی بر عکس و فایل‌های ویدیویی است، به خصوص مورد توجه کلاهبرداران حوزه مدلینگ است. از طرف دیگر از آنجا که فروشندگان کالاهای تقلبی هم به راحتی می‌توانند با قرار دادن یک عکس از محصول خود در صفحه اینستاگرامشان اقدام به فروش محصول کنند، این شبکه برای آن‌ها محبوبیت بیشتری دارد.
شبکه اجتماعی اینستاگرام همچنین از آن دست شبکه‌هایی است که مخاطبان خاص خود را داشته و البته کلاهبرداران هم از شیوه‌های متفاوتی برای تبلیغات در آن بهره می‌برند. برخی از این کلاهبرداران با استفاده‌ ابزاری از تصاویر خانم‌ها و انتشار گسترده این عکس‌ها پس از جذب فالوورها (بازدیدکنندگان) زیاد شروع به تبلیغ کالاهای تقلبی خود می‌کنند و از این طریق کسب درآمد می‌کنند.
نکته قابل توجه آنکه در اینستاگرام اما رقابت عجیبی هم برای خرید بازدیدکننده و رد و بدل کردن صفحات در ازای دریافت پول به وجود آمده است. همین رقابت‌ها هم در نوع خود باعث ایجاد بازار مکاره‌ای شده است که در آن افراد با خرید و فروش لایک تقلبی و انجام نوعی دلالی و یا با پرمخاطب کردن یک صفحه از هر طریقی و فروش آن به نوعی درآمد کاذب برای خود ایجاد می‌کنند. مجموع این موارد شبکه اجتماعی اینستاگرام را برای تمام افراد به محیطی ناامن تبدیل کرده است.
البته ناگفته نماند که بسیاری افراد از جمله گروهی از خانم‌ها هم با فروش تابلوهای نقاشی و آثار هنری و سایر محصولات ساخت خود در اینستاگرام، علاوه بر ترویج هنر برای خود درآمد حلال کسب می‌کنند که در نوع خود قابل تقدیر است.
اما بعد از این دو شبکه اجتماعی موبایلی شبکه اجتماعی فیس‌بوک با اختلاف بسیار زیاد نسبت به این دو، رتبه سوم وقوع جرایم سایبری در بین شبکه‌های اجتماعی را به خود اختصاص داده است. برخی از صاحب‌نظران معتقدند دلیل کمتر بودن معنی‌دار آمار فیسبوک نسبت به تلگرام و اینستاگرام، فیلتر بودن آن است که موجب شده فعالیت در آن برای بسیاری چندان مقدور یا ممکن نباشد. اگرچه نباید از مبتنی بر موبایل بودن اینستاگرام و تلگرام هم غافل بود.
فیسبوک هم به دلیل سنگین بودن نرم‌افزار موبایلی‌اش و هم به دلیل فیلتر بودنش به راحتی روی اینترنت موبایل ایرانی‌ها باز نمی‌شود و همین هم باعث شده تا ضریب نفوذ آن نسبت به دو شبکه ‌اجتماعی موبایلی ذکر شده کمتر باشد.
 
جمع‌بندی
 
با توجه به گسترش روز‌افزون و قارچ‌گونه شبکه‌های اجتماعی در کشور و به تبع آن افزایش جرایم در این حوزه به خصوص افزایش کلاهبردی از خانم‌ها، به نظر می‌رسد از آنجایی که پیشگیری بهتر از درمان است می‌بایست پلیس و قوه قضاییه در این زمینه تمهیداتی را برای آینده در نظر بگیرند.
شاید امروز افتتاح یک بخش ویژه زنان در پلیس فتا ضروری باشد تا مسوولان این بخش با نفوذ در شبکه‌های اجتماعی به رصد فعالیت مخرب کلاهبرداران و متخلفان بپردازند. البته با توجه به گستردگی این حوزه طبیعی است که انتظار ریشه‌کن شدن این سبک تخلفات به هیچ وجه منطقی نیست و خود کاربران شبکه‌های اجتماعی به ویژه زنان و دختران ایرانی نیز می‌بایست مراقبت‌های لازم را در فضای مجازی به عمل آورند و اجازه ندهند که سودجویان آنها را بازیچه سوداهای خویش کنند.